NHÂN ĐỌC TÁC PHẨM NHẬT KÝ ĐẶNG THÙY TRÂM, THỬ NHÌN NHẬN DƯỚI NHÃN QUAN NHÂN HỌC KI TÔ GIÁO

NHÂN ĐỌC TÁC PHẨM NHẬT KÝ ĐẶNG THÙY TRÂM,
THỬ NHÌN NHẬN DƯỚI NHÃN QUAN NHÂN HỌC KI TÔ GIÁO
************************

Là con người có lương tri, không ai có thể thoát khỏi suy nghĩ về cuộc đời mình, và không quên được câu hỏi căn cơ của cuộc sống: đâu là ý nghĩa của đời mình? Quả vậy, chúng ta dựa vào tiêu chí nào để khi một chặng đường đời nhìn lại xem mình đã sống có ý nghĩa chưa? Câu hỏi thật nan giải, nhưng câu trả lời thật nan giải hơn. Nếu dựa trên tiêu chí của con người, thì xem ra “ý nghĩa của cuộc đời” mong manh và khó xác định được đúng sai lắm. Vì tất cả mọi thứ ở trên cõi đời này đều chỉ có giá trị tương đối thôi. Khi chúng ta trả lời được câu hỏi trên thì lúc đó chúng ta mới có thể biết để tôn trọng nhận vị của mình, cũng như của tha nhân.
Sự cao cả của nhân vị vốn tự nó đã hiện hữu, nhưng dường như con người thời đại hôm nay cố tình hay vô ý làm mờ đi nét cao cả nơi nhân vị con người. Chính nhân học, đặc biệt nhân học Kitô Giáo đã khơi sáng lại nơi ý thức con người sự cao cả của nhân vị và đòi hỏi phải được tôn trọng xứng tầm với vị thế và giá trị con người.
Cũng chính trong chiều hướng đó mà tôi muốn nói tới một cuốn sách có nhan đề “NHẬT KÝ ĐẶNG THÙY TRÂM”. Đây là một tác phẩm được chính tác giả ghi lại những suy nghĩ, cảm nhận và cả những tâm sự rất con người của chính mình trong những ngày tháng làm việc dưới mưa bom, bão đạn, trong hoàn cảnh đất nước còn chiến tranh. Trong đó cũng phảng phất nhãn quan của một người Đảng viên Đảng cộng sản về cách nhìn, suy nghĩ và cả lý tưởng về đảng về chế độ Xã hội chủ nghĩa, về con người…Cuốn sách dày 327 trang, do nhà xuất bản Hội nhà văn phát hành năm 2005. Sự ra đời của tác phẩm được xem là một hiện tượng văn hóa xã hội nổi bật trong năm 2005, vì chỉ trong vòng 6 tháng đã bán được 400 000 cuốn, có thể nói đây là một hiện tượng hiếm có trong làng văn học Việt Nam.
Bác sĩ Đặng Thùy Trâm là nhân vật chính và cũng là tác giả của tác phẩm sinh ngày 26/11/1942 trong một gia đình trí thức tại Hà Nội. Bố là bác sĩ ngoại khoa Đặng Ngọc Khuê, mẹ là dược sĩ Doãn Ngọc Trâm giảng viên trường y khoa Hà Nội. Đặng Thùy Trầm tốt nghiệp trường y khoa Hà Nội năm 1966, có thể nói một tương lại sán lạn đang rộng mở với cô phía trước, nhưng cô đã bước sang một ngã rẽ khác khi xung phong vào công tác tại chiến trường B, được phân công công tác tại một bệnh viện huyện Đức Phổ, tỉnh Quảng Ngãi, và chị đã hy sinh ngày 22/6/1970 trong khi đang thi hành nhiệm vụ.
Tác phẩm đã ghi lại những khoảnh khắc riêng tư, cũng như những cảm nghĩ của chính mình trong những ngày mưa bom bão đạn từ ngày 08/04/1968 đến ngày 20/06/1970 cũng là ngày cô hy sinh. Trong hoàn cảnh chiến tranh, cái chết như một ông thần tham lam luôn sẵn chờ bất cứ người nào. Hơn nữa, Đặng Thùy Trâm đang công tác tại bênh viện dã chiến, trong điều kiện thuốc men thiếu thốn, trong khi đó số bệnh nhân là các thương binh không ngừng gia tăng. Giữa một hoàn cảnh khó khăn khốc liệt như vậy, nhưng ta vẫn thấy toát lên nơi cô một nhân cách lớn, một người trẻ đầy nhiệt huyết, đầy tinh thần lòng yêu nước, một con người giàu tình cảm và đầy nghị lực…Chính tinh thần đó không những đã làm cho bao con người cùng cảnh ngộ cảm mến cô, mà ngay cả những kẻ bên kia chiến tuyến cũng phần nào nể phục tâm hồn “sáng”, sự hy sinh đạp bằng mọi gian khó, tinh thần lạc quan tin tưởng đến mức “anh hùng” của cô…và qua đó cũng phần nào nói lên những phẩm chất cao đẹp của người Việt Nam.
Tác phẩm đã phác họa một chân dung người trẻ sống trong hoàn cảnh đất nước còn chiến tranh, những ước mơ hoài bảo và cả tinh thân hy sinh, tận tụy với cộng việc, tình thương yêu đồng loại. Có thể nói, nhân vật Thùy Trâm đã để lại nhiều ấn tượng tốt đẹp, một con người dám sống hết mình, dám đối đầu với nguy hiểm và cả cái chết một cách anh hùng…đây cũng chính là một dấu chấm hỏi cho người trẻ hiện nay.

1. Một tình yêu “lớn”.
Qua những trang nhật ký của mình, ta thấy cô là một người có năng lực “khổng lồ”, và một nhu cầu rất lớn về yêu và được yêu thương. Trong khi thất bại trong tình cảm riêng tư, Thùy Trầm đã biết nhận ra ngay từ những con người chúng quanh những tố chất tốt đẹp, và biết vun đắp, xây dựng nó thành những hình tượng sinh động, có thể bù đắp cho một cuộc sống nội tâm vốn quá dồi dào, quá nồng nhiệt của mình. Rất nhiều người lính trẻ ghé qua bệnh xá của cô và đã không ít người đem lòng yêu cô, nhưng người bác sĩ nhân hậu đó tuy rằng cũng rất gắn bó với họ như với các đồng nghiệp cùng giới, có thể nói cô “yêu thương” hết mọi người. Dù rằng trong tâm thức của cô lo lắng những mối quan hệ đó sợ người ta hiểu nhầm là mối quan hệ nam nữ, lãng mạn hoặc không thích hợp với cương vị của cô, một điều “ít được chấp nhận trong hoàn cảnh chiến tranh”…Và ta cũng có thể dễ dàng nhận thấy, tuy là một cô gái rất giàu tình cảm, nhưng không vì thế mà cô dễ dãi nhận lời yêu, mà cô còn là một con người rất chung thủy trong tình yêu. Bằng chứng là suốt hơn mười năm cô chỉ yêu một người con trai mà cô hay gọi là M, cho dù chàng trai này đã không còn yêu cô như trước và đã làm cho cô đau khổ rất nhiều. Nhưng không vì thế mà cô thù hận người con trai đó, mà còn luôn tìm những lý do chính đáng bào chữa cho hành động “phản bội lại tình yêu” của M.
Tương giao tình cảm của cô lại được bù đắp bởi những người mà cô nhận làm “em nuôi”, một thứ tình cảm chị em rất sâu đậm làm cho độc giả phải kinh ngạc. Có thể nói được rằng thứ tình cảm này chiếm rất nhiều suy nghĩ trong những trang nhật ký của cô. Điều đó cho thấy, dù sống trong hoàn cảnh nào con người cũng cần và có nhu cầu được yêu thương, đó là tình cảnh rất thật của một con người “Nhớ từ một đứa cháu chưa biết mặt, đến một đứa em gái nhỏ lặn lội trong công tác gian khổ mà lúc nào cũng gọi chị Hai. Nhớ làm sao đứa em trai yêu thương đang lao vào công tác mà tâm tình em cũng gữi trọn cho mình” . Chính vì tình cảm tốt đẹp giành cho nhau mà con người cảm thấy cuộc đời này thi vị hơn, đáng sống hơn cho dù cuộc sống có cơ cực. Nhu cầu yêu và được yêu (không nhất thiết phải là tình cảm nam nữ) làm cho con người ta biết quan tâm, chia sẻ cùng nhau. Nhưng trên hết cô biết sống giây phút hiện tại, cô đã sống với, sống cho những gì đang tồn tại bên mình và thêu dệt nó thành “bản tình ca” của riêng mình, tình cảm không có biên giới, không có khoảng cách, không lựa chọn thời điểm... “Hãy sống với nhau bằng tình thương chân thành kẻo rồi hối hận khi bạn mình đã chết rồi mới nghĩ rằng hồi còn sống mình đã không thương yêu, đùm bọc lẫn nhau” Cũng chính qua tình cảm mà con người cố gắng trưởng thành và “lớn” lên trong mắt nhau, họ cố gắng tạo niềm vui, hạnh phúc cho nhau cho dù đó chỉ là những cử chỉ nhỏ nhặt, thậm chỉ chỉ một ánh mắt nhìn cũng làm cho họ thông cảm và hiểu nhau hơn ngàn vạn lời nói. Tình cảm cũng làm cho người ta tin tưởng và cậy dựa vào nhau cho dù xung quanh họ có biết bao nhiều người ghen tức ngờ vực ngay cả chính những hành động đầy thiện chí, đầy tình thần trách nhiệm của cô “Mình cảm thấy đau xót khi thấy rằng những người chung quanh mình ghen tuông kèn cựa nhưng lại cho rằng họ là tốt, là khiêm tốn…Thùy ơi hãy bình tĩnh vững vàng, hãy nhận lấy khuyết điểm để sửa chữa cho tận gốc” . Nhưng không vì thế mà cô buông xuôi thu hẹp mình lại, hay tỏ ra thù hằn những người không có thiện cảm ghen tức cô. Điều đó cho thấy cô đã không để ngoại cảnh chi phối nhiều tới đời sống tình cảm chân thành, trong sáng của mình. Không những vậy, cô đã biết vun đắp cho những tình cảm chị, em, tình cảm anh em nảy nở và tinh ròng hơn “Anh đã đến với em bằng tình thương chân thành ruột thịt…hãy tin ở đứa em gái của anh nghe” . Ngay cả với những người lính bị thương được đưa tới bênh viện nơi cô làm việc, họ cũng đã nhận được nơi cô một sự quan tâm, săn sóc một cách tận tình. Cô đã thể hiện tấm lòng lương y như từ mẫu, tận tình cứu chữa họ, cho dù cô biết khả năng và điều kiện ý tế có hạn không thể cữu sống họ được, nhưng cô đã tận dụng mọi khả năng níu kéo sự sống của họ trong khả năng có thể, để cho họ thấy dù họ có như thế nào đi chăng nữa thì họ vẫn là những con người đáng tôn trọng. Và có thể nói, trong một mức độ nào đó, họ là anh hùng.
Xuất phát từ tình yêu thương đồng loại, cô đã cảm thấy đau với nổi đau của những người bị thương, những người xấu số “Được tin cha chết, Thuận ngã trên giường khóc nức nở, tiếng khóc cố kìm lại…tiếng khóc của một người con trai đầy nghị lực như Thuận làm mình thấy xót xa như có ai xát muối vào ruột” . Dù họ không phải là người thân của cô, nhưng cô đã cảm thấy như đó chính là những người thân của mình vậy, nhiều khi cô còn cảm thấy như mình có lỗi một phần nào trong những cái chết kia, cho dù cô hoàn toàn bất lực trước thảm trạng đó “Chiều nay đứng bên giường bệnh anh, lòng mình đau như cắt…mình đứng im hổ thẹn và tủi cực vô cùng…mình như tên lính bại trận” . Đó chính là một sự cảm thông chia sẻ với những nổi đau của đồng loại. Một tình cảm không dễ dàng gì có được nơi những con người sống trong hoàn cảnh như vậy. Phải chăng cô đã nhận ra giá trị của con người, giá trị của sự sống. Chế độ xã hội chủ nghĩa luôn đề cao tập thể, mà sẵn sàng hy sinh quyền lợi của cá nhân, thì chính cô đã không vì thế mà bị ảnh hưởng bởi những tư tưởng và quan niệm đó. Bằng chứng là cô đã quan tâm tới những con người cụ thể, không bỏ rơi những người thương binh, cho dù đối với xã hội và trong hoàn cảnh chiến tranh họ không còn “hữu dụng” nữa. Nhưng trong mắt cô họ vẫn luôn là những con người đáng thương, và nhiều khi họ chính là những con người “anh hùng”.
Có thể nói, đó một tình yêu thương hiếm gặp của một con người. Là một người Ki tô hữu, qua những gì Thùy Trâm đã thể hiện làm cho ta cảm thấy hổ thẹn với chính mình, khi mà một người vô thần đã làm được những điều có vẻ bình dị, nhưng chứa đựng trong đó một tình yêu lớn đáng khâm phục. Còn tôi thì sao, với tha nhân tôi đã làm được gì để có thể cảm thông, chia sẻ, xoa dịu nổi đau của những người anh em tôi?

2. Ý thức về bản thân.
Sống trong hoàn cảnh mà dường như ai cũng hối hả, bận rộn không bận tâm tới việc giành một khoảng không gian cho mình, để mình có dịp nhìn lại bản thân “Mình trong mắt mọi người thực chất mình ra sao…” , quan tâm tới tâm hồn mình, tác giả đã rất ý thức giành cho mình một khoảng lặng cần thiết. Đó có thể là thời gian mà cô sống với chính những cảm nghĩ, suy tư của riêng mình, và có thể nói ở đó cô được sống với chính con người thật mình nhất, một con người: giàu tình cảm, mơ mộng và trên hết cô đã tự chất vấn lại những gì đã xảy ra trong tâm hồn mình. Phải chăng, đó cũng chính là sự ý thức về bản thân mình, tôn trọng chính bản thân mình, cho phép mình đối chất với cõi lòng mình “Cuộc đời thật phức tạp, không biết phải ở sao cho vừa lòng người” . và nhiều khi cô tự an ủi và tự động viên chính mình “Đường đi qua bao vực thẳm chỉ cần lơ là một chút ít là đủ sa sẩy xuống hố xâu. Hãy tỉnh táo và cảnh giác” . Đây là điều mà ta ít gặp nơi những người trẻ không những ở trong hoàn cảnh đó mà ngay cả bây giờ cũng vậy. Con người, nhất là những người trẻ không dám, hay sợ đối diện với con người thật, đối diện với cõi lòng mình, để nghe tiếng kêu gào của nó trước thực trạng, hoàn cảnh sống…Từ ý thức biết tôn trọng, ý thức về bản thân mình, đó chính là nền tảng của sự tôn trọng tha nhân và sống vì những người xung quanh.

3. Tinh thần lạc quan, tin tưởng.
Qua những trang nhật ký của mình, dù phảng phất ở đâu đó sự cô đơn, chán nản của cô…nhưng những suy nghĩ đó không nhiều và cũng không tồn tại lâu trong tâm trí của cô, hay có thể làm ảnh hưởng tới cuộc sống của cô “những ngày mưa lạnh, dốc núi trơn như đổ mỡ, bọn mình áo quần ướt đẫm miệng vẫn cười vẫn hát, vai vẫn khiêng những cây to về để làm nhà ”. Cho dù hằng ngày cô phải chứng kiến không ít những cái chết thương tâm, hay chiến tranh chưa có hồi kết thúc... Mà ta vẫn thấy toát lên một niềm tin tưởng, hy vọng mãnh liệt vào ngày hòa bình được lập lại trên quê hương, đất nước “Đêm qua một giấc mơ hòa bình đã đến với mình…mình mơ thấy Hà Nội với những căn phòng lộng mát…và mình đã ghặp ba má…” . Niềm tin tưởng và hy vọng đó không những làm cho cô thêm yêu cuộc sống, thêm yêu những người xung quanh mà như một luồng xung lực truyền cho những người bên cạnh cô động lực để họ cũng vững tin và vun vén niềm hy vọng vào một tương lai sán lạn, một nền hòa bình cho dù tương lai. Dù cho ngày hòa bình đó còn rất mơ hồ, và thậm chí cả cô cũng đã không có cơ may nhìn và cảm nhận được niềm hạnh phúc trong ngày hòa bình được lập lại. Điều đó cũng cho thấy một khả năng “đặc biệt” nơi con người: sống lạc quan tin tưởng đó chính là yếu tố quan trọng giúp ta vượt qua những khó khăn, đau thương trong cuộc sống. Chính điều này tô thắm cuộc sống của con người.

4. Nhãn quan của người Cộng sản.
Là một người sống dưới chế độ Cộng sản, chế độ Xã hội chủ nghĩa và bản thân cô cũng là một người cộng sản , nên trong suy nghĩ và cả những hành động của cô ít nhiều bị ảnh hưởng bởi triết lý cộng sản, nếu không muốn nói là bị thế lực đó chi phối, thậm chí cô cũng như những người được cô nhắc tới đã lý tưởng hóa những thế lực đó, coi đó là lẽ sống, là con đường đúng đắn mà một con người “chân chính” không thể bỏ qua . Chính điều này đã ảnh hưởng không nhỏ tới cách nhìn của cô về “bộ mặt thật” của Đảng cộng sản, của chế độ xã hội chủ nghĩa, nên nó thiếu tính khách quan và thực tế: Chẳng hạn trong cuộc cải cách ruộng đất những năm 1953-1954, trong cuộc tổng tiến công tết Mậu thân 1968, trong vụ án nhân văn giai phẩm…đã để lại không biết bao nhiêu đau thương, tủi nhục cho những con người vô tội, oan ức, dân tộc “con đấu tố cha đẻ của mình ‘Mi có biết tau là ai không ?’, có đạo lý nào dạy con hỏi cha đẻ của mình như vậy không? ”.
Tội ác của những kẻ xâm lược gây ra cho dân tộc ta thì đã rõ, là người Việt Nam ai cũng đau nỗi đau đó, còn tội ác của Đảng cộng sản đã gây ra cho chính dân tộc mình thì sao đây? Thùy Trâm đã thề quyết trả thù cho những người bạn đã ngã xuống trong chiến tranh, vậy còn tội ác và “mối thù” mà Đảng cộng sản và chế độ xã hội chủ nghĩa đã gây ra cho dân tộc mình thì ai trả? Tội ác đó cũng không thua kém gì sự tàn ác của những kẻ xâm lược đã gây ra cho dân tộc ta. Họ đã không quan tâm, tôn trọng tới những người anh em cùng nòi giống, những người không cùng chính kiến..vậy thì đối với những người khác giống nòi thì họ sẽ đối xử sao?. Để đạt được mục đích, cộng sản có thể bằng mọi phương tiện để thực hiện. Điều đó trái ngược với tinh thần Ki tô Giáo: mục đích không biện minh cho phương tiện, không bao giờ được phép hy sinh dù chỉ một người để cứu cả thế giới.
Bên cạnh đó, não trạng vô thần của Cộng sản dường như cũng lan truyền tới cả tác giả. Vì trong suốt tác phẩm của mình, và ngay cả khi con người đối diện với muôn vàn hiểm nguy, thất vọng, cô đơn, và cả cảm giác bị đồng đội bỏ rơi …mà tác giả cũng không hề nhắc tới Thượng Đế, hay một lực lượng siêu nhiên nào khác. Trong cô, và ngay cả những con người bên cạnh cô dường như cũng chỉ có một tư tưởng: duy con người, và chỉ cậy dựa vào sức mình, con người có thể làm được tất cả mà không cần tới Thượng Đế. Điều đó đã làm cho tác giả dù đã biết nhìn lại bản thân mình, đối diện với bản thân mình, biết tôn trọng người khác, yêu thương tha nhân…nhưng dường như thiếu một cái gì đó sâu sắc, thiếu nền tảng, thiếu mất chổ dựa vững chắc. Trong những trang nhật ký của mình, cô rất ít đề cập tới nổi thất vọng, nổi buồn, chán ngán…những tư tương rất dễ thấy nơi một người trẻ, nhất là những người sống trong hoàn cảnh chiến tranh khốc liệt, cuộc sống vô cùng khó khăn. Chính tác giả, hay chính những người biên tập tác phẩm đã cố tình bồi đắp (vì tác phẩm không được xuất bản theo nguyên bản chính được viết bằng tay, và đã qua quá trình biên tập, tác phẩm đã được chỉnh sửa…? (phần lời dẫn). Nhưng nó đã được chỉnh sửa tới mức nào? chỉ có những người trong cuộc mới biết rõ) cho nhân vật Thùy Trâm những phẩm tính rất tốt đẹp, và có thể nói không quá, ta không tìm thấy nơi cô một nhược điểm, hay tật xấu nào đáng kể nào. Nếu một con người sống được những đức tính cao quý: nhân ái, yêu thương hết mọi người, bao dung tha thứ, hy sinh tất cả vì người khác… một cách lý tưởng, tốt đẹp như vậy thì đáng được gọi là “thánh”. Trong khi cô là một người cộng sản, thì điều này cũng rất phù hợp với tư tưởng vô thần của cộng sản. Khi con người không nhìn nhận có Thượng Đế, hay có một lực lượng siêu nhiên nào có khả năng chi phối tới vận mệnh của con người, và là chổ dựa khi con người rơi vào hoàn cảnh khó khăn, thất vọng…mà chỉ có con người, tự mình có thể vượt qua tất cả. Phải chăng đây là mục đích mà Đảng cộng sản nhắm tới hay không? Xây dựng “con người siêu nhân, con người lý tưởng, con người cộng sản chân chính…con người ấy chỉ có thể tìm thấy trong hàng ngũ những người cộng sản mà thôi”. Thực tế đã chứng minh và cho ta câu trả lời mà ai cũng biết, nhưng không phải ai cũng dám nói ra. Với những “dự án” tôn vinh vị này hay vị kia trong hàng ngũ đảng viên thành những ông thánh bà thánh: như Hồ Chí Minh, Tôn Đức Thắng…phải chăng là để che lấp những “mặt khuất” bên trong mà người khác không bao giờ được phép nhìn thấy.
Kết luận
Đọc tác phẩm “Nhật ký Đặng Thùy Trâm” cũng gợi cho ta nhiều suy nghĩ về nhân cách của một con người, về sự tôn trọng nhân vị, về tình yêu quê hương đất nước…đó là những tư tưởng cao đẹp của một con người. Tuy nhiên tính chân thực của tác phẩm thì cần phải được thẩm đinh lại. Vì đây là những trang nhật ký, nó đòi hỏi tính trung thực, ghi lại những suy nghĩ, cảm nhận của mình, những buồn vui của cuộc sống…Đó là cả một thế giới riêng tư, chỉ có mình đối diện với mình, cho nên đâu cần phải sáo ngữ, hay tự xây dựng hình tượng của mình bằng ngôn từ, lý tưởng hóa chính mình…nhưng lại là một thực tế của tác phẩm. Có thể đây không phải là chủ ý của tác giả, nhưng biết đâu có những “bàn tay lông lá” nào đó cố tình xây dựng nó lên thì sao? Nếu đây đúng là những dòng tâm tư, suy nghĩ của chính tác giả, đây là hình ảnh về con người thật của Đặng Thùy Trâm và được ban biên tập tác phẩm tôn trọng, trung thành với những dòng nhật ký của tác giả, thì đây quả là một con người đã sống xứng đáng là “người”, một nhân cách đẹp đáng cho chúng ta phải học tập. Chỉ sợ rằng đây chỉ là sự lý tưởng hóa một đảng viên đảng cộng sản nhằm theo đuổi một “mục đích khác, hay nhằm phục vụ, tôn vinh chế độ của một số người”.

toilatoi

Hì, em không thích đọc cuốn sách này lắm, có thể vì nó dày quá...
Chỉ thích có mỗi 1 câu: Con nguời ta phải qua giông tố nhưng không đuợc cúi đầu trước giông tố